Ekonomik istikrarın ve büyümenin sürdürülebilirliği yalnızca makroekonomik verilerle değil, aynı zamanda toplumun ve piyasanın mevcut duruma ve geleceğe dair algı ve beklentileriyle de yakından ilişkilidir. Bu noktada ekonomik güven endeksi (EGE), ekonominin genel gidişatına yönelik güven düzeyini ölçen önemli bir göstergedir. Hem tüketicilerin hem de üreticilerin ekonomik faaliyetlere dair duyarlılıklarını yansıtan bu endeks, yasa koyucuların alacakları kararlar, politika yapıcılar, yatırımcılar ve iş dünyası için kritik bir referans noktasıdır.
Ekonomik güven endeksi, ekonominin psikolojik dinamiklerini ölçen, yatırımcıdan tüketiciye kadar tüm aktörlerin kararlarını etkileyen kritik bir göstergedir. Bu gösterge hem mevcut ekonomik tabloyu anlamada hem de geleceğe yönelik beklentileri şekillendirmede anahtar rol oynar. Bu dönemlerde piyasa hareketlenmelerinin bir sonucu olarak yatırımcıların aksiyon alması gerekebilir. Satım ve alım işlemlerinde hızlı karar verme alternatifine sahip olmak bu nedenle daha büyük önem kazanır. Daha profesyonel bir ekip ve kurum ile çalışan yatırımcıların, yatırım enstrümanlarına göre değerlendirmelerde bulunması önem arz eder.
Güven endeksi nasıl hesaplanır ve ekonomik güven endeksi ne demek gibi sorular, bu endeksin temel yapısının kavranması açısından önemlidir. Özellikle belirsizlik ve resesyon riski taşıyan dönemlerde bu endeksin seyri, ekonomik kararların yönünü büyük ölçüde etkileyebilir. Bu nedenle gerek bireyler gerekse kurumlar için ekonomik güven endeksini düzenli olarak izlemek, karar alma süreçlerinde sağlam bir temel oluşturur.
Ekonomik güven endeksi nedir? Sorusuna cevap vermek gerekirse; bu kavram, bir ülkedeki ekonomik aktörlerin (tüketicilerin, reel sektörün, hizmet, perakende ve inşaat sektörlerinin) genel ekonomik duruma olan güvenlerini ölçen bileşik bir göstergedir. Aktörlerin sayısı oldukça geniş bir yelpaze olarak karşımıza çıkar ve ülkeden ülkeye aktörlerin hizmet verdikleri sektörler değişkenlik gösterebilir. Türkiye’de bu endeks, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından her ay yayımlanmakta ve kamuoyunun bilgisine sunulmaktadır.
Ekonomik güvenin artması, ekonomik faaliyetlerin genişlemesine ve yatırımcı ilgisinin artmasına yol açarken; güvendeki düşüş, tüketim ve yatırım kararlarının ertelenmesiyle sonuçlanabilir. Dolayısıyla ekonomi güven endeksi, bir anlamda ekonominin “psikolojik barometresi” işlevini görmektedir. Aynı zamanda bu endekse bağlı olarak yurtiçi ve yurtdışı yatırımcıların yatırımlarını ülke içinde yaygınlaştırmasında önemli bir kriter haline gelir.
Bu endeks, bireylerin iş, gelir ve harcama beklentileri gibi bireysel faktörleri; işletmelerin ise üretim, istihdam ve sipariş düzeylerine ilişkin öngörülerini dikkate alarak ekonomik iklime dair genel bir algı sunar. Kurumsal ve bireysel yatırımların üzerinde büyük etkisi olan endeks değerlerinin sağlıklı bir şekilde değerlendirilebilmesi için yeterli donanım ve birikime sahip olunması gerekmektedir. Büyük finansal kurum ve kuruluşlar, ekonomik güven endeksi takibi konusunda profesyonel ekipler ile çalışmaktadır.
Kamuoyunda sıkça merak edilen sorulardan biri şudur: Güven endeksi nasıl hesaplanır? Bu sorunun yanıtı, teknik bir formülasyona dayanmaktadır. Türkiye’de ekonomi güven endeksi nasıl hesaplanır sorusuna yanıt olarak; beş temel alt endeksin ağırlıklı ortalaması alınarak hesaplandığını söylemek mümkündür. Bu alt endeksler şunlardır:
1. Tüketici Güven Endeksi
2. Reel Kesim Güven Endeksi (imalat sanayi)
3. Hizmet Sektörü Güven Endeksi
4. Perakende Ticaret Sektörü Güven Endeksi
5. İnşaat Sektörü Güven Endeksi
Her bir alt endeks, ilgili sektöre yönelik anket verileriyle belirli sorular üzerinden ölçülür. Bağımsız kuruluşlar tarafından yapılan araştırmalar kullanılır. Örneğin, tüketici güven endeksi; bireylerin haneye giren gelir düzeyi, genel ekonomik durum, iş bulma olanakları ve tasarruf eğilimlerine dair değerlendirmelerini kapsar. Bu bilgilerin kamuoyu ile paylaşılması ayrıca büyük önem arz etmektedir. Çeşitli haber kaynaklarından ve piyasalara ilişkin yayın yapan literatürden faydalanarak bilgi almak mümkündür. Yıllık ve aylık değerlendirmelerin yatırımcıların vade planlarına ve gelecek beklentilerine göre yatırımlarına ilişkin yol almalarında rehber olması gerekir.
Ağırlıklandırma formülü şu şekildedir:
Ekonomik Güven Endeksi = (Tüketici x 0,2) + (Reel Kesim x 0,4) + (Hizmet x 0,15) + (Perakende x 0,15) + (İnşaat x 0,1)
Bu formülasyon, ekonomik güven endeksi kaç üzerinden hesaplanır sorusunun da cevabını içerir. Endeks, 0 ile 200 arasında değer alabilir ancak pratikte bu aralık genellikle 60 ile 120 arasında değişir. Hesaplamalar, mevsimsel etkilerinden arındırılmış verilerle yapılır.
Ekonomik güven endeksi kaç olmalı? Bu sorunun cevabı, endeksin 100 seviyesiyle bağlantılıdır. Ekonomik Güven Endeksi 100’ün üzerinde ise ekonomik aktörlerin genel olarak geleceğe dair umutlu oldukları, 100’ün altında ise karamsar oldukları kabul edilir.
Örneğin, endeksin bir ay içinde 93’ten 105’e yükselmesi hem tüketici hem de reel sektör tarafında güven artışına işaret eder. Bu, ekonomik canlanmanın habercisi olabilir. Tersine, endeksin düşüşü, ekonomik aktivitede yavaşlama beklentisini tetikler.
Düşüşler, zaman zaman "ekonomik durgunluk" yani resesyon nedir sorusunu gündeme getirir. Resesyon, ekonomik büyümenin art arda iki çeyrek negatif gerçekleşmesi durumudur ve güven endekslerindeki sert düşüşler bu durumu önceden işaret edebilir. Dönemsel düşüşlerin en genel anlamda yansımaları olumsuzluklar olarak değerlendirilmelidir. Bu dönemlerde iç piyasalarda hızlı dalgalanmalar olabilmektedir ve iyi bir yatırım rehberi ile dalgalanmaların seyrine yönelik adımlar atılabilir.
Endeks değerlerinin ifade ettiği anlamları detaylı bir şekilde incelemek için kaynak taraması yapılmalıdır. Ekonomik kırılmaların ve buhranların genellikle sosyoekonomik sonuçları gündeme gelmektedir. Bu sonuçlar ile iç ve dış piyasa dalgalanmalarının gelir arttırıcı ve azaltıcı etkileri üzerine odaklanmak gerekir. Büyük sektörlerde; özellikle banka, inşaat, denizcilik, taşımacılık ve doğal kaynaklar sektörleri gibi büyük sektörlerde yarattığı etkilerin ve yatırımların sonuçlarını tahvil etmek önemlidir. Endeks değerleri bu sayede çeşitli piyasa aktörlerinin davranış biçimlerine göre yön değiştirebilir.
Ekonomik güven endeksi sadece bir veri noktası değil; aynı zamanda tüketici ve yatırımcı davranışlarını etkileyen psikolojik bir unsurdur. Özellikle ekonomik belirsizlik dönemlerinde, kamuoyu bu veriyi daha yakından takip eder. Bu nedenle yatırım uzmanlarının dönemsel olarak çalışmalar yapması ve raporlama faaliyetleri ile ekonomik belirsizlik dönemlerinin neden ve sonuçlarına ilişkin analizleri piyasaların dengelenmesi için oldukça büyük önem arz eder. Elde edilen çalışmalardan çıkan sonuçlara göre ekonomik güven endeksine etki eden halleri sıralamak gerekirse:
● Tüketici Davranışları
Tüketiciler, ekonomi güven endeksine göre davranışlarını şekillendirir. Yüksek güven düzeyleri, hane içi (ev) halklarının daha fazla harcama yapma ve geleceğe dair olumlu beklentiler geliştirmesine neden olur. Bu durum, iç talebi artırarak büyümeyi destekler.
Güvenin düşük olduğu dönemlerde ise tüketiciler harcamalarını kısmaya, borçlanmaktan kaçınmaya ve tasarrufa yönelmeye başlar. Bu da ekonomide yavaşlamayı beraberinde getirir.
● Piyasa Davranışları
Piyasa aktörleri için ekonomik güven endeksi, ekonomik aktivitenin nabzını tutan bir öncü göstergedir. Güven seviyelerinin artması, borsalarda olumlu bir hava oluşturabilirken; düşüşler riskten kaçınma eğilimini ve piyasa dalgalanmalarını artırabilir. Aynı zamanda şirketlerin yatırım kararlarını da bu veri yönlendirebilir.
Özellikle uluslararası yatırımcılar açısından, bir ülkenin ekonomik güven endeksi ile siyasi ve finansal istikrarı birlikte değerlendirilir. Bu bağlamda, doğrudan yabancı yatırımların yönü, ekonomik güvenin sürdürülebilirliğine bağlıdır.
